Nhân tài là “nguyên khí của quốc gia”, là một trong những nhân tố quan trọng nhất quyết định sự phát triển và ổn định của đất nước. Trọng dụng nhân tài là truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam, truyền thống đó đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh kế thừa, phát triển, Người đánh giá cao vai trò, vị trí của nhân tài đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Người nói: “Nước nhà cần phải kiến thiết. Kiến thiết cần phải có nhân tài”.

Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, nhiệm kỳ 2021-2025 đã nêu rõ: “Đổi mới chế độ tuyển dụng, sử dụng, trọng dụng nhân tài trong quản lý, quản trị nhà nước, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đặc biệt, chú ý phát hiện, bồi dưỡng, đãi ngộ, thu hút nhân tài cho phát triển kinh tế - xã hội”.

Phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi (HSG) là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ chung của ngành Giáo dục và Đào tạo (GDĐT). Bồi dưỡng HSG là bước đi đầu tiên để đào tạo nhân tài cho đất nước, là hoạt động chuyên môn quan trọng nhằm không ngừng động viên, khuyến khích người dạy và người học phát huy "năng lực sáng tạo", dạy giỏi, học giỏi; góp phẩn thúc đẩy việc cải tiến, nâng cao chất lượng dạy và học.

Trong những năm qua, cùng với các địa phương trên toàn tỉnh, ngành GDĐT huyện Quảng Ninh đã có rất nhiều cố gắng, nỗ lực hết sức mình trong công tác phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng HSG, đã đạt được những kết quả nhất định, từ năm học 2017- 2018 đến nay, tại các kỳ thi HSG cấp huyện, cấp tỉnh và cấp quốc gia, có hàng ngàn học sinh huyện Quảng Ninh đã tham gia và có nhiều em đã đạt giải, đạt giải cao. Chỉ tính riêng kỳ thi HSG lớp 9 cấp tỉnh, trong vòng 5 năm, tính từ năm học 2017-2018, toàn huyện đã có 246 học sinh đạt giải, trong đó có 3 giải nhất, 30 giải nhì, 75 giải ba và 138 giải khuyến khích. Nổi bật nhất là năm học 2017-2018, có 91 học sinh đạt giải, trong đó có 2 giải nhất, 16 giải nhì, 25 giải 3 và 48 giải khuyến khích; có 8/9 môn đạt giải đồng đội (môn Toán, Lịch sử đạt giải nhất, môn Vật lý, Tiếng Anh đạt giải nhì, môn Hóa học đạt giải ba, môn Ngũ Văn, Địa lý, Tin học đạt giải khuyến khích). Hai trường THCS TT Quán Hàu và THCS Xuân Ninh luôn làm tốt chức năng, nhiệm vụ của mình trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi của toàn ngành, luôn xứng đáng là đơn vị trọng điểm chất lượng cao của huyện.

Trong thời gian tới, để duy trì và nâng cao chất lượng HSG của huyện, chúng ta cần tiếp tục tập trung thực hiện các nhiệm vụ sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công tác phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng HSG.

Xây dựng và đẩy mạnh phong trào HSG là việc làm cụ thể trong chính sách bồi dưỡng nhân tài của Đảng và Nhà nước, vì vậy cần làm tốt công tác tuyên truyền, vận động để mỗi CBQL, GV, HS, đặc biệt là nhân dân nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của chính sách bồi dưỡng nhân tài.

Các nhà trường cần quán triệt đầy đủ hệ thống văn bản, chính sách liên quan đến bồi dưỡng HSG, đồng thời thường xuyên sinh hoạt chính trị để GV luôn nhận thức rằng: năng lực và chất lượng giảng dạy của GV biểu thị qua chất lượng học tập của HS, đặc biệt là HSG. Vận động tuyên truyền sâu rộng trong phụ huynh và HS thấy được vai trò của chất lượng giáo dục mũi nhọn, HS thấy được vinh dự lớn lao khi đạt được thành tích cao trong các kỳ thi HSG, các em là niềm tự hào của gia đình, của nhà trường, của địa phương và của ngành. Thực tế cho thấy, việc chú trọng mối quan hệ nhà trường - gia đình, HS - xã hội đã thúc đẩy và nâng cao hiệu quả bồi dưỡng HSG.

Thứ 2, xây dựng và phân công nhiệm vụ cho đội ngũ giáo viên cốt cán.

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng nói: "Muốn có trò giỏi trước hết phải có thầy giỏi". Phẩm chất, năng lực, uy tín của người GV có ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình học tập và rèn luyện của HS. Thầy cô là yếu tố hàng đầu, mang tính quyết định trong việc bồi dưỡng năng lực học tập và truyền hứng thú, niềm say mê học tập cho các em.

Để dạy HS có khả năng và phương pháp tự học thì bản thân thầy cô cũng phải tự đào tạo, cố gắng hoàn thiện vể phẩm chất và năng lực chuyên môn, tâm huyết với công việc, yêu thương học trò, giúp đỡ đồng nghiệp. Để đạt hiệu quả như mong muốn, người thầy phải không ngừng rèn luyện để trở thành "Thầy giỏi" ở góc độ tâm huyết và năng lực, có phương pháp truyền đạt khoa học, sáng tạo và logic...mà đặc biệt là phải truyền được cảm hứng cho học sinh, như nhà giáo dục William Arthur Ward đã từng nói: “Người thầy trung bình chỉ biết nói, Người thầy giỏi biết giải thích, Người thầy xuất chúng biết minh họa và Người thầy vĩ đại là biết cách truyền cảm hứng”.

Để thực hiện có hiệu quả công tác bổi dưỡng HSG rất cần một đội ngũ GV "có tâm, có tầm", đặc biệt là giáo viên bồi dưỡng HSG lớp 9 tại các trung tâm. Đội ngũ này cần có sự đồng bộ nhất định về chuyên môn, khi tiến hành công việc phải được phân công cụ thể, rõ ràng để phát huy khả năng và thế mạnh của từng người.

Các trung tâm bồi dưỡng HSG lớp 9 cần rà soát, đánh giá để tham mưu, đề xuất UBND huyện, Phòng GDĐT bố trí đội ngũ giáo viên có ý thức trách nhiêm, có năng lực chuyên môn đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác bồi dưỡng.

Thứ ba, xây dựng chương trình, nội dung, tài liệu bồi dưỡng.

Phòng GDĐT đã ban hành Khung chương trình bồi dưỡng HSG và cấu trúc đề thi tất cả các môn cho kỳ thi HSG cấp huyện, nhiệm vụ của các nhà trường và giáo viên bồi dưỡng là lựa chọn, chuẩn bị tài liệu dạy học phù hợp. Đây là công việc hết sức quan trọng và rất khó khăn nếu giáo viên không có kinh nghiệm, tìm tòi, cập nhật và chọn lọc tốt. Việc GV bồi dưỡng HSG biên soạn nội dung chuyên đề bồi dưỡng càng rõ ràng, cụ thể, chi tiết cho từng khối lớp, về từng mảng kiến thức và rèn luyện các kỹ năng... càng có ý nghĩa quyết định chất lượng thành công của đội tuyển. Chương trình bồi dưỡng phải có sự liên thông, kế thừa từ dễ đến khó, từ thấp đến cao, phù hợp với từng khối lớp, từng đội tuyển...

Hiện tại, tài liệu bồi dưỡng HSG hết sức phong phú, từ sách ôn thi HSG, nguồn internet, đề thi HSG cấp huyện, cấp tỉnh các năm… Vấn đề là GV phải biết cách sắp xếp, biên tập theo hệ thống chuyên đề, sơ đồ hóa, hệ thống hóa lại sao cho thật khoa học từ kiến thức cơ bản, chương trình nâng cao đến hệ thống đề thi cấp huyện, cấp tỉnh, mỗi GV phải xây dựng cho mình một kế hoạch nghiên cứu tài liệu theo lộ trình nhiều năm.

Thứ tư, chú trọng đều các khâu: phát hiện, tuyển chọn, bồi dưỡng HSG.

Công tác phát hiện HSG: Đối với GV làm công tác bổi dưỡng HSG, việc phát hiện HSG, học sinh có năng khiếu bộ môn được xem là bước bản lề, là xuất phát điểm của việc bồi dưỡng HSG. Tùy theo đặc thù của từng bộ môn, công tác phát hiện HS có năng khiếu cũng khác nhau, thường biểu hiện ở những suy nghĩ, cách giải độc đáo và khác lạ so với các bạn cùng lớp... Thực tế cho thấy, phát hiện đúng năng lực HS không phải dễ, có nhiều trường hợp những tố chất đặc biệt của HS đang nằm dưới dạng "tiềm năng" đòi hỏi GV phải có cách nhìn nhận, đánh giá chính xác. Có những HS có kết quả điểm số kiểm tra định kỳ không cao nhưng lại có triển vọng, cả năng lực bộ môn lẫn đam mê. Vì vậy GV phải có phương pháp đúng đắn để chọn những "hạt giống" tốt nhất, triển vọng nhất, nguyên tắc quan trọng là không chỉ dựa vào kết quả học tập mà còn đánh giá trong cả quá trình, phải nhìn thấy được hướng phát triển trong tương lai của từng HS.

Công tác tuyển chọn HSG: Việc khảo sát, tuyển chọn đội tuyển phải được tổ chức thật khách quan, chính, cùng với đề xuất của giáo viên phụ trách, nhà trường thành lập các đội tuyển HSG ngay từ năm lớp 6. Quá trình phát hiện, tuyển chọn vẫn được tiếp tục qua hàng năm nhằm tìm ra những học sinh có năng lực thực sự phù hợp với từng bộ môn.

Việc tuyển chọn đội tuyển HSG lớp 9 dự thi cấp tỉnh căn cứ vào kết quả thi HSG lớp 9 cấp huyện và đánh giá của GV bồi dưỡng để lựa chọn đội tuyển chính thức.

Công tác xây dựng kế hoạch bồi dưỡng dài hơi và khoa học: Việc bồi dưỡng HSG các trường phải được tiến hành ngay từ năm lớp 6. Cần tuyển chọn và bồi dưỡng số lượng lớn học sinh lớp 6 các môn Toán, Ngữ văn, Tiếng Anh để tham gia Kỳ thi HSG các lớp 6, lớp 7 cấp huyện, đồng thời bồi dưỡng thêm những kiến thức cơ bản làm nền tảng để các em tiếp tục bồi dưỡng các môn khác khi lên lớp 8, 9.

Thứ năm, phát huy năng lực tự học, tự tìm tòi, sáng tạo của học sinh.

Giáo dục các em sống có lý tưởng, có đam mê, có khát vọng tỏa sáng và đặc biệt là khát vọng chinh phục thử thách, sáng tạo và cống hiến cho đất nước, cộng đồng xã hội; biết kiên trì phấn đấu, tu dưỡng rèn luyện phát huy năng lực của mình để tạo ra giá trị. Quan tâm sâu sắc tới khả năng học tập, đời sống tâm lý của HS, giúp các em phát hiện ra năng lực, đam mê, có niềm tin vào bản thân. Thường xuyên theo dõi, nắm bắt được tâm tư tình cảm, suy nghĩ của các em, động viên và xử lý tình huống giúp các em ổn định tâm lý, yên tâm với mục tiêu học tập.

Xây dựng môi trường giáo dục năng động và hiện đại, tạo điều kiện giúp các em phát triển toàn diện: đức, trí, thể, mỹ; động viên các em tích cực rèn luyện thể thao, văn hóa, văn nghệ, hoạt động xã hội... vừa giảm căng thẳng sau những giờ học, vừa rèn luyện thể chất, bản lĩnh, tăng cường các kỹ năng tương tác xã hội và nâng cao ý thức trách nhiệm với cộng đồng.

Thứ sáu, tăng cường đâu tư cơ sở vật chất và nguôn kinh phí bổi dưỡng.

Thiết bị và đồ dùng dạy học là phương tiện vật chất để phục vụ quá trình đổi mới phương pháp dạy học, giúp cho GV và HS thực hiện có hiệu quả mục tiêu dạy và học. Hàng năm từ nguồn chi thường xuyên, lãnh đạo trường phải dành một khoản kinh phí lớn cho việc giáo dục mũi nhọn. Để công tác bồi dưỡng HSG có hiệu quả với nguồn ngân sách nhà nước có hạn, đồng thời khích lệ lòng tự hào của cha mẹ học sinh khi có con em học giỏi, Hiệu trưởng phải có kế hoạch vận động phụ huynh và các doanh nghiệp ủng hộ, chia sẻ thông qua nhiều hoạt động như quỹ khuyến học, khuyến tài…

Tham mưu UBND huyện tiếp tục đầu tư kinh phí cho 2 trung tâm, đảm bảo điều kiện cho giáo viên và học sinh tham gia bồi dưỡng HSG lớp 9 hàng năm đạt kết quả tốt.

Thứ bảy, làm tốt công tác thi đua, khen thưởng để động viên, khích lệ thây trò.

Công tác thi đua khen thưởng là động lực thúc đẩy phong trào bồi dưỡng HSG trong nhà trường. Trong điểu kiện thực tế ở các nhà trường, kinh phí cho hoạt động bồi dưỡng HSG còn hạn chế dẫn đến công tác thi đua khen thưởng cho GV và HS gặp nhiểu khó khăn. Song quan trọng hơn cả là cách thức khen thưởng. Cần phai được tổ chức khen thưởng một cách trang trọng đảm bảo trân trọng những thành tích mà GV và HS đã nỗ lực đạt được.

Đối với học sinh: Sau mỗi kỳ thi, nhà trường cần tổ chức lễ tuyên dương khen thưởng học sinh đạt giải một cách trang trọng, tiết kiệm và có những phần thưởng ý nghĩa để làm nguồn động viên kịp thời và tạo động lực để các em tiểp tục phấn đấu.

Đối với giáo viên: Trước hết, nhà trường cần tuyên truyền cho mỗi GV xác định rõ ràng phần thưởng cao quý nhất của mình chính là sự tin yêu của các em HS, uy tín, sự tôn trọng, thán phục của phụ huynh học sinh và đồng nghiệp. Bên cạnh đó, hàng năm nhà trường cần theo dõi thành tích mà GV đạt được để đề nghị các cấp tặng các danh hiệu thi đua, đề xuất nâng lương trước thời hạn, quy hoạch, đề bạt, bổ nhiệm.... Với những phẩn thưởng tuy không lớn về giá trị vật chất nhưng là nguồn động viên tinh thần rất lớn đối với GV làm công tác bồi dưỡng HSG.

Công tác khen thưởng đối với GV và HS là hoạt động quan trọng góp phần không nhỏ vào việc nâng cao chất lượng bổi dưỡng HSG của nhà trường. Như chỉ đạo của Lãnh đạo huyện Quảng Ninh trong bài phát biểu tại Lễ tuyên dương, khen thưởng giáo viên bồi dưỡng, học sinh đạt giải cấp tỉnh, cấp quốc gia, học sinh đạt điểm cao trong kỳ thi tốt nghiệp THPT năm học 2021-2022: “Các trường cần tiếp tục làm tốt công tác tuyên truyền, biểu dương, khơi nguồn tiềm năng từ những thế hệ giáo viên, học sinh để thắp lên ngọn lửa, khát vọng cống hiến và nỗ lực vươn lên ở từng giáo viên, học sinh để tạo ra những thành tích bền vững về giáo dục đào tạo trong những năm tới”.

Tóm lại, nâng cao chất lượng công tác bồi dưỡng HSG phụ thuộc rất nhiều yếu tố, trong đó yếu tố con người mà đặc biệt là đội ngũ GV trực tiếp bồi dưỡng và đội tuyển HSG là 02 yếu tố mang tính quyết định; cùng với việc triển khai đồng bộ các giải pháp, chúng ta cần tập trung xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ GV bồi dưỡng cả về tinh thẩn, ý thức, thái độ, phẩm chất đạo đức đến năng lực - đó là yếu tố mang tính quyết định cho việc phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng HSG./.